Forum Mieszkańców Mysłowice

take

Kościółek Św. Krzyża na Starym Mieście

Na granicy Starego Miasta i Piasku, ulicy Bytomskiej i Świerczyny, nieopodal kopalni "Mysłowice" znajduje się na przypominającym trójkąt, otoczonym ulicami placyku mały kościółek, prawie kapliczka. Jest to według tradycji najstarsze miejsce kultu chrześcijańskiego w Mysłowicach i najstarsza mysłowicka parafia sięgająca aż XII wieku. Charakterystyczne dla powstania kościółka jest samo jego wezwanie - Świętego Krzyża (Podwyższenia Krzyża Świętego) - najbardziej popularne w tamtym okresie. Wezwanie związane jest z odbywającymi się wtedy wyprawami krzyżowymi do Ziemi Świętej. Do zakładanych w średniowieczu kościołów pod tym wezwaniem sprowadzano często z Ziemi Świętej relikwie Krzyża świętego. Możliwe jest więc, że jeden z rycerzy wracających z wyprawy krzyżowej lub odwiedzający Ziemię Świętą pokutnik takie relikwie przywiózł również do Mysłowic.

Okolice kościółka Św. Krzyża na planie Mysłowic z 1590 r. A. Lorenza (arch. red. m-ce24.pl)

Kościółek założono przy skrzyżowaniu najważniejszej wówczas mysłowickiej drogi do ówczesnej osady w Bytomiu (ulica Bytomska) z drogą do Janowa, czyli dzisiejszą ulicą Wielka Skotnica (po wybudowaniu torowiska nie dochodzi ona do kościółka). Kościółek jest dosyć znacznie oddalony od centrum Starego Miasta z rynkiem. Nie znany jest tego powód. Może osada Mysłowice w tamtym czasie jeszcze nie istniała? Jest to mało prawdopodobne, ponieważ droga bytomska nie mogła prowadzić "do nikąd" lub tylko do przeprawy przez Czarną Przemszę, a późniejszą osadę zbudowano by raczej wokół miejsca kultu. Należy przyjąć, że kościółek założono na miejscu wcześniejszego pogańskiego kultu (co było praktyką misjonarzy chrześcijańskich), które to znajdowały się zazwyczaj poza ludzkimi osadami, na wzniesieniach, w różnego rodzaju świętych gajach itp.

Przy kościółku znajdował się pierwszy cmentarz chrześcijański, który jak wszystkie pierwsze cmentarze zakładany był wokół świątyni. Cmentarz ten nie jest jedynym mysłowickim cmentarzem, który zlikwidowano i terenem skrywającym ludzkie szczątki, który ma obecnie inne przeznaczenie. Również wokół Kościoła Mariackiego grzebano zmarłych i większość terenu dawnego cmentarza otoczona jest do dzisiaj okalającym kościół murem. Do czasów obecnych nie przetrwały na Starym Mieście żadne cmentarze. Cmentarzami należącymi do dawnych Mysłowic są cztery założone później - dwa katolickie przy ul. Mikołowskiej na Śródmieściu, ewangelicki przy Oświęcimskiej na Słupnej i żydowski (w postaci nieużywanego już zabytku) przy Gwarków na Piasku.

Nie wiadomo jaki był wygląd pierwszego budynku kościółka, ani jak długo on przetrwał, na pewno był on jednak drewniany, ponieważ pierwszym murowaną budowlą w Mysłowicach jest Kościół Mariacki, którego gotyckie mury schowane są pod neobarokową przebudową z początku XX wieku, po ostatnim z kilku jego pożarów. z historycznych przekazów wiadome jest, że budulec kościółka w 1720 roku uległ naturalnemu zniszczeniu i przez aż 20 lat, do czasu kiedy kościółek odbudowano, był on ruiną. W czasie wojen napoleońskich w 1807 roku kościółek spłonął, ale odbudowano go już szybciej, bo po 3 latach i od tamtej pory budynek kościółka bez istotnych zmian przetrwał do dzisiaj.

Kościółek Św. Krzyża w wyglądzie po odbudowie w 1810 roku

Fragment stropu we wnętrzu kościółka Św. Krzyża

Ranga kościółka Św. Krzyża spadła po powstaniu Kościoła Mariackiego przy rynku i przez wieki miał on charakter kapliczki. Tak było do czasu kiedy na początku lat 1970-tych postanowiono dla dzielnicy Piasek założyć osobną parafię. Ostatecznie nowa parafia przy kościółku powstała w 1980 roku i oprócz samego kościółka od 1987 roku posiada ona drugi kościół - Kościół Mariacki, którego ranga z kolei spadła po wybudowaniu wielkiego neogotyckiego kościoła p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa (tzw. duży kościół) i we wcześniejszym okresie nie pełnił już roli kościoła parafialnego, a jedynie akademickiego.

Kościółek Św. Krzyża jest jednym z najbardziej lubianych przez mysłowiczan kościołów w mieście. Czesto wstępują do niego osoby nie należące do parafii, ale udający się na położony przy murze świątyni przystanek tramwajowy, odwiedzajacy chorych w pobliskim szpitalu lub inni przechodnie. Urokliwie położony kościółek na skrawku zieleni wśród gwarnych ulic daje wiernym wytchnienie i chwilkę zadumy.
-
[i]Towarzystwo Opieki nad Zabytkami O/Mysłowice

Jorg · Wysłany: Czw 21:08, 27 Mar 2008 Temat postu:

Trochę nieuprawnionych domysłów w tym wywodzie.

Wydaje mi się, że istnieje proste wytłumaczenie wezwania kościoła, jego formy i lokalizacji.
Plan ośmioboku pojawia się często w obiektach, które stanowić miały naśladownictwo konstrukcji wzniesionej nad grobem Chrystusa w Jerozolimie (a w sąsiedztwie której według legendy św. Helena odnalazła krzyż Chrystusowy). Ponieważ rozpowszechnione było dążenie do odtwarzania jerozolimskiej topografii, świątynie takie sytuowano poza miastem (Golgota i grób Chrystusa znajdują się poza murami Jerozolimy). Tak jest wprzypadku ośmiobocznego kościoła św. Ducha wwzniesionego za bramą Bytomia przez bożogrobców, czy kościoła św. Krzyża (również na planie ośmioboku) pod Opawą.

W mysłowickim kościele warto zwrócić uwagęowe figury NMP i św. Jana Ewangelisty z grupy Ukrzyżowania. Ich twórcą jest Jan Solski - przybyły z Polski rzeźbiarz, działający ok. 1720 r. w Bytomiu, twórca ołtarza w tamtejszym kościele św. Ducha i świetnego krucyfiksu w kościele Wniebowzięcia NMP.